شابک چیست؟

معرفی شابک

اگر در زمره افرادی هستید که به مطالعه علاقه مند هستید و تاکنون کتاب های زیادی را خوانده اید به طور قطع در پشت کتاب های مختلف کلمه شابک را دیده اسد. آیا تاکنون با خود فکر کرده اید که این کلمه به چه معنا است؟ کلمه شابک مخفف شماره استانداد بین المللی است  و نوعی مجو ز برای انتشار کتاب به شمار می آید که می بایست حتما آن را که از سوی خانه کتاب صادر می شود برای کتابی که قصد چاپ آن را دارید دریافت کنید.

کلمه شابک تا سال 2006 به صورت ده رقمی صادر می شد ولیکن پس از آن در سال 2007 تعداد ارقام شابک به 13 رقم تغییر پیدا کرد، شابک ها با استفاده از نوعی فرمول ریاضی خاص محاسبه می شوند.

724 چاپ در این مقاله قصد دارد به صورت مفصل شابک و نوع کاربرد آن را مورد بررسی قرار دهد برای کسب اطلاعات در این زمینه با ما همراه باشید:

تاریخچه شابک

انتشار کتاب موضوعی است که هر روزه در حال افزایش است و بر همین مبنا به مراکز فروش نیز هر روز افزوده می شود، این گسترش روز افزون در زمینه چاپ کتاب و انتشار کتاب باعث شده که در برابر حجم بالای آن احساس آشفتگی داشته باشیم و برای پیدا کردن کتاب مورد نظرمان می بایست زمان زیادی را صرف کنیم.با توجه به مشکلات پیش آمده در مورد افزایش انتشار کتاب، ناشران و کتابفروشان بزرگ به این فکر افتادند که برای حل این سردرگمی و آشفتگی چاره ای بیندیشند؛ در ان دوره ناشرین برای این که بتوانند موجودی کتاب های چاپ شده را کنترل کنند و همچنین برای تامین سفارش و توزیع آن از شیوه های گوناگونی استفاده می کنند مانند: بازیابی عنوان- مولف و سایر مشخصات کتابشناختی

اما استفاده از این روش ها هیچگدام جوابگو نبود، و برای افزایش سرعت در کارها و همچنین صرفه جویی در هزینه و ممانعت از مشکلاتی که بر اثر پراکندگی به وجود آمد ناشران به این فکر افتادند تا از شماره های داخلی برای بازشناسی آثاری که در اختیار دارند استفاده کنند.

استفاده از این روش فوق الذکر خوب بود و تا حدودی مشکلات پیش امده را کاهش داد، ولیکن با گسترش مبادلات کتاب ها در سطح بین المللی دیگر این روش نیز جوابگو نبود، بعد از بررسی برخی از ناشران در توزیع کتاب که با استفاده از رایانه ها موجودی انبار را چک می کردند به این نتیجه رسیدند که استفاده از نظام ماشینی، و استفاده از یک شماره مخصوص و ساده برای شناسایی هر کدام از کتاب ها می تواند روشی اثر گذار باشد.برای اولین بار فروشگاه های کتاب فروشی اسمیت و پسران، که کتاب های خود را از انبار مرکزی تهیه می کردند برای اولین بار اقدام به نصب سیستم های رایانه ای برای شناسایی کتاب هایشان کردند.پس از نصیب سیستم های رایانه برای این که بتوانند موجودی انبار را نیز کنترل کنند به این فکر افتادند که شماره ای واحد و راحت را برای کتاب های منتشر شده در نظر بگیرند.

به این ترتیب در سال 1967 در کشور انگلستان اولین شماره استاندارد کتاب توسط اسمیت که شامل اطلاعاتی از قبیل عنوان- نام نویسنده- و دیگر مشخصات نشر بود ابداع گردید و در همین زمان امریکا نیز از این طرح استقبال کرد و برای اجرای آن با انگلستان همکاری کرد، که این طرح توسط شرکت باوکر توسعه پیدا کرد.

شابک یا شماره استاندارد بین المللی کتاب چیست؟

شابک یا ISBN = International Standard Book Number شماره استاندارد بین المللی کتاب، شماره ای یکتا و به عنوان نماینده ای برای مابقی مشخصات کتاب در سیستم های مکانیزه محسوب می شود، این شماره به عنوان ابزاری برای ایجاد و تسهیم و پیگیری سیستماتیک چاپ کتاب است.

این استاندارد از سال 1960  تا ژانویه سال 2007 به صورت 10 رقمی بود و پس از آن برای این که دامنه این ارقام افزایش پیدا کند آن را به 13 رقمی تغییر دادند.در حقیقت شماره ای که با آن کتاب ثبت می شود همان ارقام شابک است که علاوه بر این تعیین کننده عنوان کتاب است می تواند شماره ویرایش و قطع و شکل کتاب نیز را نیز براین اساس تعیین کند.

شابک به 5 بخش تقسیم می شود و هر بخش با استفاده از خط ربط از بخش دیگر جدا می شود 3 تا از 5 بخش تعداد رقم هایشان با هم فرق دارد.

این 5 بخش به قرار ذیل است:

• عنصر پیشوند- که این ارقام شامل یکی از این ارقام 978 یا 979 می شود، عنصر پیشوند همیشه سه رقمی می باشد.
• عنصر گروه ثبت- این بخش که 1 الی 5 رقم است مشخص کننده منطقه جغرافیایی و یا زبان منطقه ای که شابک عضو آن است
• عنصر ثبتی- این بخش توسط ناشر تعیین می شود که می تواند تا 7 رقم را به خود اختصاص دهد.
• عنصر نشر- این بخش مشخصص کننده شماره ویرایش است که معمولا 6 رقمی می باشد.
• رقم کنترلی- این بخش که آخرین رقم شابک محسوب می شود برای ارزشیابی مابقی شماره می باشد.

بیشتر بخوانید : فیپا چیست؟

کاربردهای شابک کدامند؟

شابک بر روی انواع چاپ کتاب های مختلف کاربردهای متفاوتی دارد، اولین و مهمترین کاربرد آن به عنوان شماره شناسایی کتاب و دریافت فیپا می باشد، هنگامی که اطلاعات فیپا و شابک برر ری یک کتاب به ثبت می رسد تمامی حقوق مادی و معنوی آن برای نویسنده اثر حفظ می شود.در واقع شابک و فیپا به عنوان سند کتاب محسوب می شوند و دقیقا مانند سندی ثبتی برای حق مالکیت کتاب لازم است، شابک و فیپا این امکان را برای نویسنده فراهم می کنند که با در اختیار داشتن این دو مجوز رسمی مالکیت خود را برای آن اثر به اثبات برسانند.

امکان ثبت کتاب در کتابخانه بین المللی دومین کاربرد شابک به شمار می آید.و سومین و آخرین کاربرد شابک برای کنترل اتوماتیک موجودی انبار است.

شابک در ایران چگونه است؟

ایران نیز از سال 1372 با توجه به نیاز روز افزون نیاز به شماره بین المللی استاندارد به عضویت این موسسه جهانی درآمد، و شناسه خاص برای ایران در این موسسه 964 تعیین شد، بعد از گذشت 14 سال یعنی در سال 1386 علاوه بر شناسه مذکور، شناسه 600 نیز به ایران اختصاص پیدا کرد، با شناسه ده رقمی این امکان برای ناشرین وجود دارد که یک میلیون کتاب را در ایران به ثبت برسانند.